NEY NEDİR? NEY NASIL ÇALINIR (ÜFLENİR)?

Ney sesi, Osmanlı zamanında bimarhanelerde tedavi amaçlı kullanılırmış. Bu tasavvufi enstrümanı, ney nedir, ney nasıl yapılır ve ney nasıl çalınır başlıklarıyla kısaca anlatalım.

Ney Nedir ve Ney Nasıl Yapılır?

Ney, sazlıklardan toplanan kamışların, uygun ölçü ve kalınlıklarına göre kesilip, uygun milimetrik akordlara uygun bir şekilde deliklerinin açılması ve ayarlamalarının yapılmasıyla müzikal kullanıma hazır hale getirilen enstrümanlardır. Genellikle 1 yarım, 8 tam olmak üzere toplamda 9 boğumdan ve 6 ön tarafta 1 tane de arka tarafında bulunacak şekilde de 7 delikten oluşmaktadır.

Bunlara ilaveten alt ve üst kısmından, çatlama ve yarılmaları önlemesi amacıyla kelepçeye benzer iki adet metal parça takılır ki bu parçalar ‘parazvâne’ olarak adlandırılır. Yine ağızla temas eden üfleme kısmına da ‘başpare’ adı verilen bir parça takılır. Özellikle sadece Türk neylerinde kullanılan başpâreler, üflemeyi kolaylaştırmak ve neyin uygun biçimde dudaklara oturmasını sağlamakla beraber, kullanıldıkları malzemeye göre ses kalitesine de büyük ölçüde etki etmektedirler. Standart neylerin başparelerinde genellikle derlin veya delrin olarak bilinen bir nevi plastik türü malzeme kullanılmaktadır. Bununla birlikte profesyonel icracılar sıklıkla, sesin tınısına önemli katkıda bulunan manda boynuzundan imal edilmiş başpâreleri tercih etmektedirler.

Ney nasıl bir enstrümandır, bunu anlatmaya çalıştık, şimdi biraz da ney nasıl üflenir, ney tutuş, oturuş ve üfleme pozisyonlarından bahsedelim.

Ney Nasıl Çalınır, Ney Nasıl Üflenir?

Ney öğrenmeye başlayan kişilerin ilk öğrendikleri şeylerden biri de hiç kuşkusuz ‘Ney çalınmaz, üflenir’ şeklindeki geleneksel deyimdir. Kısaca çalmak ifadesinin, neyin ruhuna yakışık almaması ve nefesli bir saz olması, aynı zamanda lâhutî bir havası olması sebebiyle üflemek ifadesinin daha uygun olacağı belirtilerek bu deyime açıklama getirilmektedir. Aslında tartışmaya çok açık bir konu olduğu halde biz, konuyu uzatmadan büyüklerin bu geleneksel sözüne kulak verip, ney nasıl üflenir, bunu anlatmaya çalışalım.

Ney, sandalye gibi bir oturakta dik açılarla oturarak, vücudumuzun belden yukarısı öne doğru hafif eğik olacak bir pozisyonda üflenir. Dudaklara ıslık çalıyormuş gibi ya da ‘U’ harfini seslendiriyormuş gibi büzük bir şekil verilir. Neyin üflenen kısmı olan başpâre deliğinin %70’lik kısmı kapatılıp, %30’luk kısmı açık bırakılacak şekilde ve nefes, neyin içine doğru verilerek üflenir. Ön taraftaki 6 delikten altta bulunan 3 delik, sol elin işaret, orta ve yüzük parmaklarına, üstte bulunan 3 delik, sağ elin işaret, orta ve yüzük parmağına ve arka delik de yine sağ elin baş parmağıyla kapatacak şekilde ve 45 derecelik sola doğru bir açıyla ney tutuşu sağlanır.

Ney nasıl çalınır konusunda her ne kadar duruş, tutuş ve üfleme pozisyonlarını, değişmez birer kıstas gibi teknik olarak belirtmiş olsak da, bu bilgiler ortalama bir genelleme mahiyetinde verilmiştir. Üç aşağı beş yukarı bu şekilde olmakla beraber, kişiden kişiye ufak farklılıklarla bu genellemeler değişebilir. Neye yeni başlayan öğrenciler için muhakkak birebir eğitmen desteği alınması gerekmektedir.

Ney sesi, ney çeşitleri ve ney akordu konularının anlatıldığı bir sonraki yazımızın da ilginizi çekeceğini umuyorum.